Güneş Sistemi’nin “ölümü” gözlendi

LSPM J0207+3331 adlı bu beyaz cüce, üçgen (Triangulum) takımyıldızında, Dünya’dan yaklaşık 145 ışık yılı uzakta bulunuyor. Bulgular, ölü yıldızların çevresindeki gezegen sistemlerinin sanılandan çok daha geç dönemde bile kararsızlaşabildiğini ve “gecikmiş” yıkımların gerçekleşebildiğini gösteriyor.

13 AĞIR ELEMENT

Araştırma ekibi, beyaz cücenin fotosferinde 13 ağır element tespit etti. Hidrojen açısından zengin ve nispeten serin beyaz cücelerde ağır elementler kısa sürede (günler içinde) aşağıya çöktüğü için bu kadar çok elementi bir arada görmek beklenmiyordu. (Helyum ağırlıklı ve daha sıcak beyaz cücelerde elementleri seçmek daha kolay; çünkü atmosfer daha şeffaf ve bu elementler milyonlarca yıl yüzeyde kalabiliyor.) Bu sıra dışı tablo, yıldızın yakın zamanda gezegensel enkazla “kirletildiğine” işaret ediyor.

KAYALIK MANTOLU, METAL ÇEKİRDEKLİ

Spektrumdaki parmak izleri, yutulan gövdenin en az 200 kilometre çapında, kayalık mantolu ve metal çekirdekli bir cisim olduğunu ortaya koyuyor. Ekip, çekirdek-kütle oranını yaklaşık yüzde 55 olarak hesapladı. Karşılaştırma için: Merkür’ün oranı yaklaşı yüzde 70, Dünya’nın ise yaklaşık yüzde 32. Bu ölçüm, yok edilen gezegenin iç yapısının “Dünya benzeri” metal çekirdek/kayalık manto kombinasyonuna sahip olduğunu düşündürüyor.

“Bir şeyin bu sistemi, yıldız öldükten çok sonra bile bozmuş olması gerekiyor” diyen araştırmacılar, iki temel senaryoya dikkat çekiyor:

- Yıldızın kütle kaybıyla gezegen yörüngelerinin zamanla kararsızlaşması,

- Uzakta saklanan Jüpiter büyüklüğünde bir gezegenin küçük kayalık gezegenleri ölümcül yörüngelere itmesi.

Bu olası “günah keçileri” doğrudan yakalamak zor; çünkü soğuk ve sönükler. Buna rağmen, ESA’nın Gaia astrometri arşivi ve JWST’nin kızılötesi ölçümleriyle dolaylı izler aranacak. Böylece enkazın yıldıza nasıl sürüklendiği ve çok gezegenli “ölü” sistemlerin uzun vadeli evrimi anlaşılabilir.

BİZE NE ANLATIYOR?

Beyaz cüceler, normalde saf hidrojen atmosferleriyle tanınır. Bu atmosferde beliriveren ağır elementler, yakın zamanda yutulan malzemenin doğrudan kanıtıdır. Bu sayede, uzaktan doğrudan ölçemediğimiz gezegen bileşimleri hakkında benzersiz ipuçları elde ediyoruz: kaya-metal oranları, çekirdek büyüklüğü, hatta jeolojik geçmişe dair izler. Kısacası, beyaz cüceler gezegenleri yok ederek onların neyden yapıldığını açığa vuruyor.

GÜNEŞ’İN UZAK GELECEĞİ

Bu çalışma, Güneş Sistemi’nin yaklaşık 5 milyar yıl sonraki akıbetine de soğuk bir ön bakış sunuyor. Güneş, dış katmanlarını uzaya savurup beyaz cüceye dönüştüğünde, günün birinde asteroitler ve küçük gezegenler içe doğru çekilerek parçalara ayrılabilir; ağır elementleri de Güneş kalıntısının atmosferinde geçici izler bırakabilir. Bugün gördüğümüz sahne, o çok uzak geleceğin kimyasal provasına benziyor.