Evcil hayvan klonlama modası büyük riskler taşıyor

Kâğıt üzerinde kulağa cazip gelen bu fikir, pratikte hem bilimsel hem de etik açıdan pek çok soru işareti barındırıyor. Üstelik ortaya çıkacak klonun, kaybettiğiniz hayvanla “gerçekten aynı” olmama ihtimali hayli yüksek.

ÖLÜMSÜZLÜK HAYALİ GERÇEK Mİ?

Modern anlamda memeli klonlamanın dönüm noktası, 1997’de dünyaya gelen ünlü koyun Dolly olmuştu. Ondan bu yana farelerden atlara, kedilerden köpeklere birçok tür başarıyla klonlandı.

Temel mantık şu: Nasıl tek yumurta ikizlerinin genetik yapısı birbirinin aynısıysa, klonlanan hayvan da kendisinden genetik materyal alınan “orijinal” hayvanla aynı genetik koda sahip oluyor. Ancak burada kritik nokta şu: Genetik olarak aynı olmak, “aynı birey” olmak anlamına gelmiyor.

Bir hayvanın karakteri, sadece genlerinden ibaret değil. Anne bakımından günlük rutine, ev ortamından yaşadığı streslere kadar pek çok deneyim, beynin ve davranışların şekillenmesinde rol oynuyor. Bu koşulları birebir kopyalamanız mümkün olmadığından, klonunuzun mizacı, tepkileri ve alışkanlıkları büyük ihtimalle farklı olacak.

KLONLAMA NASIL YAPILIYOR?

Bilimsel adıyla somatik hücre nükleer transferi (SCNT) denen yöntemde, vücuttaki herhangi bir hücreden alınan çekirdek, içi boşaltılmış bir yumurta hücresine yerleştiriliyor. Uygun koşullar sağlanırsa bu hücre bölünüp gelişerek embriyoya dönüşüyor.

Evcil hayvan söz konusu olduğunda süreç burada bitmiyor. Bu embriyo, taşıyıcı dişi bir hayvana naklediliyor. Gebeliğin devam etmesi, doğumun sorunsuz gerçekleşmesi ve yavrunun sağlıklı büyümesi ise her zaman garanti değil. Zaten tüm bu aşamalar düşünüldüğünde genel başarı oranı hâlâ oldukça düşük; kabaca her yüz denemenin sadece on altı kadarının başarıyla sonuçlandığı ifade ediliyor.

AYNI KİŞİLİK GARANTİSİ YOK

Klonlar genetik olarak orijinal hayvanla birebir aynı olsa da sonuçta ortaya çıkan birey bambaşka bir karaktere sahip olabiliyor. Aynı ırktan iki köpeğin bile ne kadar farklı huyları olabildiğini düşünürsek, bu aslında çok şaşırtıcı değil.

Genlerin “nasıl okunduğu” da önemli. Çevresel etkiler, beslenme, stres, hastalıklar gibi faktörler gen ifadesini değiştirerek hem davranışta hem de görünümde farklılıklara yol açabiliyor. Örneğin dünyadaki ilk klon kedi “CC”nin genetik “annesi” üç renkli (calico) bir kediydi, ama klonun tüyleri kahverengi tonlarındaydı. Yani klonun, fotoğrafa bakınca bile orijinal hayvanla birebir aynı görünmesi şart değil.

SAĞLIK VE ETİK RİSKLER

Klonlama sürecinde yalnızca “son ürün” olan kedi ya da köpek klonunun değil, işin içine giren diğer hayvanların da refahı tartışma konusu. Yumurta toplamak için dişi hayvanlara hormon tedavisi uygulanması ve cerrahi işlemler yapılması gerekebiliyor. Taşıyıcı annelerde gebelik kaybı, doğum komplikasyonları ve yavru ölümü gibi riskler doğal üremede de var, ancak klonlama sürecinde bu riskler ek bir yük olarak öne çıkıyor.

Klon yavruların sağlığı da başlı başına bir soru işareti. Bazı araştırmalarda, klonlanan domuz yavrularının neredeyse yarısının ilk bir ay içinde öldüğü, sığırlarda ise topallık ve tendon problemleri gibi kas-iskelet sistemi sorunlarının görülebildiği bildiriliyor. Erken ortaya çıkan eklem hastalıklarıyla ilgili kaygılar da bir dönem gündemdeydi. Yeni çalışmalar bazı risklerin abartılmış olabileceğini gösterse de, klonların uzun vadeli sağlığı konusunda hâlâ bilmediğimiz çok şey var.

Genetik hastalık riski de aynen taşınıyor. Eğer orijinal hayvan kalıtsal bir hastalığa yatkınsa, klon da bu riski “otomatik olarak” miras alıyor. Yani sevdiğiniz köpeği klonlatarak, onda zaten var olan bir kalp ya da eklem problemini de yeni bireye aktarmış olabilirsiniz.

PARANIZA DEĞER Mİ?

Tüm bu belirsizliklere bir de işin maddi boyutu ekleniyor. Bugün pet klonlama ücretleri en az 50 bin dolar seviyesinde. Buna, hayvandan alınan doku örneklerinin ileride kullanılmak üzere kriyojenik olarak saklanması için yıllık depolama bedelleri de eklenebiliyor.

Bu kadar yüksek bir meblağın, barınaklardaki terk edilmiş hayvanların bakımı ve sahiplendirilmesi için kullanılması gerektiğini düşünenlerin sayısı da az değil. Klonlama savunucuları ise “kişisel tercih” vurgusu yapıyor ama toplumdaki kaynakların nasıl kullanılacağı tartışması kolay kolay bitmeyecek gibi görünüyor.

HUKUKİ DURUM VE GELECEK

Bazı ülkelerde evcil hayvan klonlama hizmetleri ticari olarak verilirken, örneğin Birleşik Krallık’ta bu uygulama şimdilik hayvan deneyleri kapsamına giriyor ve ticari olarak yapılamıyor. Yine de, orada doku örneği alınıp dondurulduktan sonra, sürecin başka ülkelerdeki özel laboratuvarlarla devam ettirilmesi mümkün olabiliyor.

Bilim tarafında klonlama; nesli tehlike altındaki türlerin korunması ya da tarımda yüksek verimli hayvanların çoğaltılması gibi başlıklarda daha “kamu yararı” tartışmalarıyla gündeme geliyor. Evcil hayvanlar söz konusu olduğunda ise, çoğu uzman için bu teknoloji daha çok duygusal bir talebin pahalı ve riskli bir karşılığı.