Bu yosun uzayda 9 ay hayatta kaldı

Deneyi yürüten biyolog Tomomichi Fujita, “Neredeyse sıfır hayatta kalma bekliyorduk, sonuç tam tersi oldu. Sporların çoğu hayatta kaldı” diyerek kendi şaşkınlığını anlatıyor. Fujita, bu minicik bitki hücrelerinin olağanüstü dayanıklılığı karşısında “gerçekten afalladıklarını” söylüyor.

UZAYIN ÖLÜMCÜL KOŞULLARI

Uzay boşluğu, çoğu canlı için birkaç saniyede ölüm anlamına geliyor. Vakum, aşırı radyasyon, sert sıcaklık değişimleri… İnsan da dahil olmak üzere pek çok tür bu koşullara çıplak hâliyle dayanamıyor.

Yosun sporları ise bambaşka bir hikâye yazdı. ISS’nin dış yüzeyine sabitlenen spor kapsülleri, dokuz aylık uçuşun ardından Dünya’ya geri getirildi. Yapılan testler, sporların yüzde 80’inden fazlasının hâlâ çimlenebildiğini ortaya koydu.

Bilim insanları, “Dünya’da evrimleşen yaşamın hücresel düzeyde uzay koşullarına dayanabilecek içsel mekanizmalara sahip olduğunu” gösteren çarpıcı bir kanıt yakaladıklarını vurguluyor.

YOSUN SPORLARININ TESTİ

Deneyde kullanılan tür, “yayılan toprak yosunu”” (Physcomitrium patens) adı verilen, araştırmalarda sık kullanılan bir kara yosunu. Genomunun çözülmüş olması, yapısının görece basit ve deneylere elverişli olması nedeniyle bilim dünyasında popüler bir model bitki.

Araştırma ekibi, önce Dünya’daki deneylerle bitkinin hangi kısmının en dayanıklı olduğunu test etti. Sonuçlar, spor kapsüllerini taşıyan yapıların -yani sporofitlerin- aşırı sıcak, soğuk ve UV ışınlarına karşı bitkinin diğer bölümlerinden daha dirençli olduğunu gösterdi. Bu yüzden ISS’ye gönderilen de bu spor kapsülleri oldu.

Dönüşte yapılan ölçümlerde, sporların klorofil a seviyelerinde sadece yüzde 20 civarında bir azalma tespit edildi. Diğer klorofil türleri normal çalışmaya devam ediyor ve bu düşüş, sporların sağlığını belirgin şekilde bozmuş görünmüyor. Yani yosun, uzaydan hafif “yorgun” ama sapasağlam dönmüş durumda.

MARS İÇİN PROVA

Kara yosunları ve diğer bryofitler (ciğerotları, boynuz otları gibi) zaten Dünya tarihinde öncü rol oynamış canlılar. Yaklaşık 500 milyon yıl önce sucul ortamdan karaya ilk çıkan bitkiler arasında yer aldıkları düşünülüyor. Kayalardan besin çekip toprağın oluşmasına yardım ederek, karasal ekosistemlerin önünü açtılar.

Bugün ise bilim insanları aynı öncü rolü Ay ve Mars gibi başka dünyalar için hayal ediyor. Eğer bu kadar sert koşullara dayanabilen yosunlar, uzayda ve başka gök cisimlerinde de tutunup büyüyebilirse, geleceğin “terraforming” (bir gezegeni yaşama elverişli hâle getirme) projelerinde önemli oyuncular hâline gelebilirler.

Fujita, “Sonuçta amacımız, Ay ve Mars gibi dünya dışı ortamlarda ekosistem inşasının önünü açmak” diyor ve ekliyor: “Umarım yosunlarla ilgili çalışmalarımız, bu yolda atılacak adımlar için bir başlangıç noktası olur.”